Trải qua chiều dài lịch sử mấy ngàn năm, văn hóa Trung Hoa dường như là một cuốn sách cổ quý giá mà mỗi trang đều là một “bản sắc” riêng biệt, khó trộn lẫn. Cuốn sách ấy không chỉ là niềm tự hào của người Trung Quốc, mà đó còn là di sản của nhân loại.
Vậy nên khi nhắc đến dịch thuật tiếng Trung, nếu không nhắc đến nền văn hóa Trung Hoa chính là một thiếu sót lớn. Cùng Thao & Co. khám phá những sự thật thú vị và đặc sắc về một trong những cái nôi văn hóa lớn này.
Trước hết, chủng tộc chính là tiền đề tạo nên sự đa dạng của nền văn hóa Trung Hoa. Hiện nay, chính phủ Trung Quốc thừa nhận có 56 dân tộc chính thức, họ là một phần không thể thiếu để tạo nên khái niệm “Dân tộc Trung Hoa”.
Mỗi dân tộc, nhóm người đều có ngôn ngữ, văn hóa, trang phục, ẩm thực và truyền thống với sắc màu độc đáo, riêng biệt tạo nên bức tranh văn hóa Trung Hoa đầy sắc màu. Vậy nên chính phủ Trung Quốc đã tạo nhiều điều kiện hỗ trợ những nhóm dân tộc thiểu số bảo tồn cũng như phát triển nét văn hóa đặc trưng của mình.
Ví dụ như ngày nay, người Mông Cổ đang duy trì được những nét truyền thống của tổ tiên họ. Họ vẫn còn giữ tập quán sinh sống trong túp lều trên những cánh đồng cỏ phía Bắc Trung Quốc vì họ rất giỏi trong việc cưỡi ngựa cũng như là chinh chiến.
Những phong tục truyền thống được người Mông Cổ bảo tồn bằng những lễ hội hoạt động thể thao hằng năm mang tên Naadam với ba bộ môn thể hiện nét “nam tính” của người Mông Cổ là đua ngựa, đấu vật và bắn cung.
Trong khi đó, người Choang lại có hình thức sinh hoạt tập thể bằng chợ phiên. Vào ngày 3 tháng 3 âm lịch hàng năm, hội hát chợ phiên còn được gọi là “Tết 3 tháng 3” sẽ được tổ chức với các hoạt động ca hát đối đáp và cuộc thi dân gian như ném tú cầu, bắn pháo bông, thi kéo co. Đặc biệt, dân ca dân tộc Choang được đánh giá là viên ngọc quý và ngày nay đã phát triển mạnh mẽ ở nhiều đoàn kịch chuyên nghiệp.
Có thể thấy sự khác biệt và đa dạng trong chủng tộc đã giúp Trung Quốc có được nền văn hóa đa dạng bậc nhất thế giới hiện nay. Tuy nhiên, đất nước này đang phải đối mặt với nhiều thách thức về việc bảo tồn và phát triển sự đa dạng đó.
Tín ngưỡng và tôn giáo chính là nét văn hóa có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Trung Hoa đối với các nước lân cận trong khu vực. “Tam giáo” bao gồm Nho giáo, Đạo giáo và Phật giáo đã trở thành “khuôn mẫu” định hình nền văn hóa Trung Quốc từ thời trung cổ cho đến tận ngày nay.
Trong lịch sử, “tam trụ” tôn giáo tại Trung Quốc cùng với tín ngưỡng dân gian như thờ cúng tổ tiên, thánh thần đã đặt những viên gạch đầu tiên cho sự hiểu biết về vũ trụ của người Trung. Đặc biệt, dù xưa hay nay, các tôn giáo này cũng luôn là “la bàn đạo đức” giúp họ hướng đến những giá trị đạo đức, hành vi ứng xử tốt đẹp.
Không dừng lại ở đó, sức mạnh của tôn giáo và tín ngưỡng Trung Quốc còn có tầm ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa của các nước lân cận như Việt Nam, Hàn Quốc và Nhật Bản. Qua đó, có thể khẳng định rằng, Trung Quốc chính là “cái nôi” của tôn giáo và tín ngưỡng không chỉ của khu vực mà là của cả thế giới.
Tôn giáo và tín ngưỡng chính là phần không thể thiếu của văn hóa Trung Hoa. Vì thế khi chuyển ngữ tiếng Trung, bản địa hóa chính là bước cần thiết để tạo nên những bản dịch phù hợp với giá trị tôn giáo và tín ngưỡng tại đất nước này.
Y học cổ truyền Trung Quốc (còn gọi là Trung Y hay Đông Y) là phương pháp chăm sóc sức khỏe và chữa bệnh được người Trung sử dụng hàng ngàn năm trước. Bộ sách y học “Hoàng Đế nội kinh” với những kinh nghiệm chữa bệnh được ghi chép cẩn thận trước thời kỳ Xuân Thu chiến quốc chính là bảo chứng lịch sử cho thành tựu y học mà Trung Quốc đã đạt được.
Phương pháp chữa bệnh y học cổ truyền Trung Quốc bao gồm “vọng” – quan sát biểu hiện bên ngoài, “văn” – lắng nghe hơi thở, “vấn” – hỏi quá trình bệnh và “thiết” – kiểm tra tình trạng mạch đập của người bệnh. Thuốc Trung Y có nguồn gốc chủ yếu từ thực vật, bên cạnh đó một số ít là được lấy từ nguồn động vật hay khoáng vật với 374 loại được bào chế thành 8.000 phương thuốc khác nhau (theo Bản thảo cương mục – Lý Thời Trân).
Hiện nay, Trung Y được truyền bá rộng rãi, “khai hoa và kết quả” ở các nước phương Tây. Trung Y và Tây Y song hành mang đến cho con người những phương pháp chữa trị hiệu quả nhất.
Qua đó có thể khẳng định y học cổ truyền Trung Quốc không chỉ là một di sản văn hóa phi vật thể của thế giới, càng không chỉ là bảo chứng lịch sử thể hiện “nền văn hóa Trung Quốc sâu rộng tinh thâm”, Trung Y chính là phương pháp điều trị bệnh hiệu quả được tổ chức WHO công nhận trong ICD phiên bản 11 (Phân loại thống kê quốc tế về các bệnh và vấn đề sức khỏe liên quan).
Nếu văn hóa Trung Hoa là mạch nước ngầm ngàn năm tuổi thì công trình lịch sử nơi đây chính là cây đại thụ được nuôi dưỡng từ dòng nước mát ấy. Các công trình lịch sử Trung Hoa chính là những tác phẩm nghệ thuật sống mà khi nhìn vào đó, quá khứ huy hoàng của đất nước tỷ dân như hiện hữu trước mắt.
Từ Cố cung Tử Cấm Thành đến Thành cổ Bình Dao hay Thành cổ Đại Đồng đều gây ấn tượng không nguôi với công chúng toàn cầu. Mỗi nơi đều khoác lên mình chiếc áo choàng của thời gian dệt nên từ lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đương thời.
Nhưng nếu để chọn một cái tên để đại diện cho tất cả vẻ đẹp ấy chắc chắn chính là Vạn Lý Trường Thành – Kỳ quan thế giới mới được UNESCO công nhận. Vạn Lý Trường thành được xây dựng liên tục từ thế kỷ III trước Công nguyên đến thế kỷ XVII sau Công nguyên với tổng chiều dài lên đến 20.000 km.
Chắc hẳn khi nhìn thấy Vạn Lý Trường Thành bất cứ ai cũng phải sửng sốt trước sự hùng vĩ, tráng lệ của nó. Vẻ đẹp mà di sản văn hóa thế giới mới mang lại không chỉ dừng lại ở mức độ thị giới, công trình lịch sử vĩ đại này còn chính là biểu tượng văn hóa, kiến trúc, quân sự và là hiện thân của niềm tự hào dân tộc, sự phát triển không ngừng nghỉ của đất nước này.
Câu nói “Bất đáo trường thành phi hảo hán” (Mao Trạch Đông) đại ý rằng ai chưa đến Vạn Lý Trường Thành thì chưa phải hảo hán đã phần nào thể hiện được niềm kiêu hãnh của người Trung về Vạn Lý Trường Thành.
Nền giải trí Hoa Ngữ chính là tên gọi của ngành công nghiệp giải trí xứ Trung nơi tạo ra rất nhiều các sản phẩm giải trí như phim điện ảnh, phim truyền hình, âm nhạc. Thị trường giải trí của đất nước tỷ dân được đánh giá là nơi có sự cạnh tranh khốc liệt. Nhưng cũng chính điều này đã giúp nền giải trí Hoa Ngữ trình làng những tác phẩm giải trí ấn tượng với chất lượng vượt bậc.
Các tác phẩm giải trí Hoa Ngữ đã góp phần mang văn hóa Trung Hoa đến gần hơn với công chúng quốc tế. Và thể loại phim cổ trang hay cung đấu chính là “công cụ hoàn hảo” để thực hiện điều này. Phim cổ trang, cung đấu Trung Quốc được đầu tư kỹ lưỡng với nội xoay quanh chủ đề, nhân vật có thật trong lịch sử.
Điều khiến thể loại phim này nhanh chóng chiếm trọn tình cảm của công chúng toàn cầu chính là sự mãn nhãn về thị giác với các thước phim ấn tượng về công trình lịch sử cổ đại, phân cảnh võ thuật đặc sắc, phục trang ấn tượng và diễn xuất thần sầu của các sao Hoa Ngữ.
Các tác phẩm kinh điển như Tam Quốc Cơ Mật (Secret Of The Three Kingdoms – 2018), Hậu Cung Chân Hoàn Truyện (Empresses In The Palace -2013), Hậu Cung Như Ý Truyện (Ruyi’s Royal Love In The Palace 2018) đã mang đến công chúng cái nhìn chân thực về lịch sử và văn hóa của đất nước này thông qua sự kết hợp tinh tế giữa yếu tố lịch sử, văn học và nghệ thuật.
Có thể thấy, tác phẩm giải trí của đất nước tỷ dân luôn thể hiện rõ nét văn hóa Trung Hoa đặc sắc. Vậy nên khi dịch thuật tiếng Trung, bản địa hóa chính là điều cần thiết để tạo nên chiếc cầu nối văn hóa giữa các tác phẩm nghệ thuật với khán giả toàn cầu.
Là đất nước tiên phong trong khoa học và công nghệ, Trung Quốc đã xây dựng một nền tảng ứng dụng nội địa khiến thế giới phải thán phục. Không giống với những quốc gia khác trên thế giới, nền tảng ứng dụng luôn được quốc gia này kiểm soát chặt chẽ.
Điều này ngăn cản các nền tảng tiếng tăm trên thế giới gia nhập vào thị trường này nhưng đồng thời cũng tạo điều kiện cho sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng nội địa.
Sự ra đời cả các nền tảng Douyin – Phiên bản nội địa của TikTok, ứng dụng nhắn tin và thanh toán WeChat, công cụ tìm kiếm Baidu, mạng xã hội Weibo đã chứng tỏ cho thế giới thấy năng lực công nghệ hàng đầu của đất nước này. Bên cạnh đó, qua những nền tảng này, Trung Quốc còn quảng bá hình ảnh văn hóa đặc sắc của mình.
Do đó, các doanh nghiệp quốc tế khi thâm nhập vào thị trường Trung Quốc cần có những chiến lược bản địa hóa phù hợp với các nền tảng trực tuyến nội địa này.
Ví dụ như đối với thị trường thanh toán trực tuyến nhanh chóng, tiện lợi nơi đây, bước đầu tiên và quan trọng nhất trong chiến lược thâm nhập chính là tích hợp các phương thức thanh toán phổ biến như WeChat Pay hay Alipay vào sản phẩm của mình.
Và khi sản phẩm của doanh nghiệp “hòa nhập” vào văn hóa tiêu dùng của người bản địa chính là “chìa khóa” mở cửa thành công tại thị trường mới.
Nền văn hóa đồ sộ Trung Quốc với hàng ngàn năm tuổi vẫn đang không ngừng phát triển. Văn hóa truyền thống và văn hóa hiện đại luôn song hành với nhau tạo nên hình ảnh đất nước Trung Quốc ấn tượng và khó phai mờ trong lòng công chúng toàn cầu.
Trong khi đó, ngôn ngữ chính là phương tiện chuyên chở những mật mã văn hóa Trung Hoa đến với công chúng. Chính vì vậy, để dung hòa việc truyền tải trọn vẹn các giá trị văn hóa đặc sắc và bản dịch thuật phải gần gũi và phù hợp với văn hóa ngôn ngữ đích, bản địa hóa trong dịch thuật tiếng Trung là điều cần thiết.
Từ những giá trị truyền thống cho đến hiện đại, tất cả hòa quyện tạo nên sự đa dạng và đồ sộ của nền văn hóa Trung Hoa. Đây là một trong những nền văn hóa lâu đời bậc nhất trong lịch sử thế giới, và được xem là cái nôi của nhiều nền văn hóa khác nhau.
Chính vì thế, những người làm công việc biên phiên dịch tiếng Trung không chỉ cần có sự am hiểu vững chắc mà còn là niềm đam mê khai phá những giá trị sâu sắc của nền văn hóa này để duy trì và phát huy ngọn lửa nghề.
Mong bài viết trên của Thao & Co. đã đem lại những thông tin bổ ích giúp quý vị có thêm hiểu biết về ngôn ngữ Trung cũng như “sợi dây liên kết vô hình” giữa dịch thuật và văn hóa.
Truy cập vào chuyên mục Translation Times để khám phá thêm nhiều chủ đề thú vị xoay quanh câu chuyện ngôn ngữ và bản địa hóa ngay hôm nay!
